बैगा जनजाति: जोधैया बाई
प्रसिद्ध बैगा आदिवासी कलाकार आणि पद्मश्री पुरस्कार विजेत्या जोधैया बाई यांचे 15 डिसेंबर 2024 रोजी वयाच्या 86 व्या वर्षी दीर्घ आजाराने निधन झाले. मध्य प्रदेशातील उमरिया जिल्ह्यातील लोढा या मूळ गावी मृत्यू झाला.
बैगा जमातीबद्दल:
बैगा जमात भारतातील विशेष दुर्बल आदिवासी गटांपैकी (Particularly Vulnerable Tribal Groups - PVTGs) एक आहे. हे मुख्यतः छत्तीसगड, झारखंड, बिहार, ओडिशा, पश्चिम बंगाल, मध्य प्रदेश आणि उत्तर प्रदेश या राज्यांमध्ये राहतात.
पारंपरिक पद्धती:
1. उपजीविका:
- परंपरेने अर्ध-भटकंती जीवनशैली जगणारे बैगा, "बेव्हर" नावाने ओळखली जाणारी झूम शेती करत असत.
- सध्या हे लघु वनउत्पादनांवर आपला निर्वाह करतात.
2. टॅटू बनवणे:
- टॅटू बनवणे ही त्यांच्या संस्कृतीचा अविभाज्य भाग आहे. शरीराच्या वेगवेगळ्या भागांसाठी व विशिष्ट वयोगटांसाठी वेगळे टॅटू तयार केले जातात.
- हे टॅटू "रामतिला" (नायजर बिया) पासून काजळ तयार करून बनवले जातात.
3. महुआ वृक्ष:
- महुआपासून तयार केलेला मद्य त्यांच्या आहाराचा व संस्कृतीचा महत्त्वाचा भाग आहे.
सांस्कृतिक ओळख:
1. बांबूचा उपयोग:
- बांबू त्यांच्या दैनंदिन जीवनातील एक महत्त्वाचा घटक आहे.
2. आवासाचे हक्क:
- भारतातील पहिला समुदाय ज्याला आवासाचे हक्क मिळाले, तो बैगा जमात आहे. हे त्यांचे जंगलांशी असलेले गहिरे नाते दर्शवते.
जोधैयाबाई यांचे योगदान:
- जोधैयाबाई यांनी बैगा आदिवासी कलांना आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ओळख मिळवून दिली.
- 2023 मध्ये पद्मश्री पुरस्काराने त्यांना सन्मानित करण्यात आले.
- त्यांच्या चित्रांमधून बैगा आदिवासी संस्कृतीचे दर्शन घडते, व त्यांची चित्रे जगभरातील अनेक देशांमध्ये प्रदर्शित केली गेली आहेत.
सारांश:
बैगा जमात ही त्याच्या अद्वितीय पारंपरिक पद्धती, सांस्कृतिक ओळख, आणि पर्यावरणाशी असलेल्या जवळीकतेमुळे आदिवासी जीवनशैलीचे एक महत्त्वाचे उदाहरण आहे.
